Đây là nội dung được nêu trong Chỉ thị số 07/CT-TTg về tăng cường các biện pháp xử lý nợ đọng XDCB nguồn vốn đầu tư công vừa được Thủ tướng Chính phủ ban hành ngày 30/4/2015.

Trong thời gian qua, các cấp, các ngành đã có nhiều nỗ lực trong việc tăng cường quản lý, từng bước khắc phục tình trạng nợ đọng trong XDCB, tuy nhiên, kết quả đạt được còn hạn chế. Tình trạng phê duyệt quá nhiều dự án vượt khả năng cân đối và thi công vượt vốn kế hoạch vẫn còn khá phổ biến, nhất là ở địa phương. 

Theo Báo cáo tổng hợp kết quả thanh tra chuyên đề diện rộng về tăng cường quản lý đầu tư và xử lý nợ đọng từ nguồn vốn ngân sách nhà nước, trái phiếu chính phủ của Thanh tra Chính phủ công bố vào đầu năm 2015, qua thanh tra các dự án nằm trong danh mục kế hoạch vốn ngân sách nhà nước, trái phiếu chính phủ năm 2013 được cấp có thẩm quyền phê duyệt, chỉ riêng tại các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, sai phạm về nợ đọng XDCB đã xảy ra tại 1.527 dự án, với tổng số tiền là 1.869 tỷ đồng. Trong báo cáo này, Thanh tra Chính phủ chỉ ra tình trạng có dự án chưa bố trí vốn, nhưng vẫn tổ chức lựa chọn nhà thầu và để nhà thầu ứng vốn thi công, gây phát sinh nợ đọng; một số công trình, dự án có khối lượng thi công vượt kế hoạch vốn được bố trí hoặc chưa được bố trí vốn nhưng vẫn triển khai; một số tỉnh, thành phố chưa bố trí đủ vốn cho các dự án, công trình đã hoàn thành, bàn giao và dự án đang thi công dang dở nhưng vẫn khởi công các công trình mới, dẫn đến nợ đọng XDCB. Trong đó, đáng chú ý có tỉnh tính đến ngày 31/12/2011 còn 599 công trình, dự án đã hoàn thành bàn giao đưa vào sử dụng và dự án đang thi công dở dang với tổng số vốn còn phải bố trí là 9.147,11 tỷ đồng, nhưng năm 2012, 2013 vẫn quyết định phê duyệt 347 dự án với tổng mức đầu tư là 6.943,22 tỷ đồng; có tỉnh đa số các công trình do UBND huyện, thành phố quyết định đầu tư từ năm 2012 chưa được ghi vốn trong kế hoạch, nhưng vẫn được triển khai thực hiện gây nợ đọng XDCB...

 

Theo ông Trịnh Nam Tuấn, Phó Vụ trưởng Vụ Đầu tư thuộc Bộ Tài chính, nợ đọng XDCB dẫn đến nhiều hệ quả, trong đó có hệ quả dây chuyền là khiến các nhà thầu không có vốn để thực hiện tái sản xuất, dẫn đến tình trạng nhà thầu chiếm dụng vốn của doanh nghiệp cung cấp vật tư, chiếm dụng tiền lương của người lao động...; chiếm dụng vốn của các tổ chức tín dụng dẫn tới mất an toàn tài chính. 

Ông Trịnh Nam Tuấn chỉ ra nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng nợ đọng là do chưa tuân thủ các quy định về đầu tư công; việc quản lý, kiểm tra, kiểm soát trong lĩnh vực này chưa nghiêm; tình trạng bất cập trong phân cấp quản lý đầu tư công kéo dài nhiều năm. Việc chưa xây dựng được Kế hoạch đầu tư trung hạn để làm căn cứ quyết định đầu tư và bố trí vốn đầu tư theo tiến độ thực hiện dự án cũng là nguyên nhân dẫn đến đầu tư dàn trải và nợ đọng trong XDCB. Mặt khác, các chủ đầu tư chưa đáp ứng được yêu cầu quản lý, thiếu trách nhiệm dẫn tới tình trạng không có vốn nhưng cứ làm, cứ đấu thầu, cứ đặt hàng mua thiết bị.

Ngoài ra, với tư duy nhiệm kỳ ở một số địa phương, một số lãnh đạo do nóng vội đã có những quyết định đầu tư không đúng quy định của Nhà nước; và để có vốn thực hiện, đã huy động bằng nhiều nguồn khác nhau thông qua hình thức phát hành trái phiếu chính quyền địa phương, vay lại nước ngoài, vay các tổ chức tín dụng... làm tăng nợ công, đặc biệt là khiến nợ XDCB ngày càng lớn.

Một nguyên nhân nữa dẫn đến nợ đọng XDCB theo ông Trịnh Nam Tuấn là do  các nhà thầu, đặc biệt là các nhà thầu xây dựng. Vì sức ép của công ăn việc làm nên các nhà thầu này vẫn thi công, thậm chí ứng vốn trước mặc dù không rõ nguồn vốn thanh toán. Một số nhà thầu còn có quan niệm rằng các công trình quan trọng của địa phương sử dụng vốn ngân sách nhà nước thì trước sau cũng sẽ được thanh toán vốn nên đã vay mượn để thi công và hậu quả là nhiều năm sau vẫn là chủ nợ bất đắc dĩ.

Thời gian qua, Chính phủ đã thực hiện quyết liệt các giải pháp xử lý nợ đọng XDCB và gần đây, Quốc hội đã ban hành Luật Đầu tư công có hiệu lực thi hành kể từ ngày 1/1/2015. Tiếp theo những giải pháp này, Chỉ thị số 07/CT-TTg khẳng định mạnh mẽ, kiên quyết phải xử lý dứt điểm nợ đọng XDCB với nhiều “mốc cứng” phải hoàn thành. 

Cụ thể, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu các bộ, ngành, địa phương trước ngày 30/6/2015 phải báo cáo chính xác danh mục và số nợ đọng XDCB tính đến hết ngày 31/12/2014 theo từng nguồn vốn. Trong đó, làm rõ số nợ đọng XDCB đã có biên bản nghiệm thu khối lượng thực hiện tính đến hết ngày 31/12/2014 và các khoản nợ khối lượng thực hiện đến thời hạn trên nhưng chưa có biên bản nghiệm thu. Đồng thời, chỉ đạo các chủ đầu tư trước ngày 31/5/2015 hoàn thành các thủ tục nghiệm thu khối lượng đã thực hiện các dự án tính đến hết ngày 31/12/2014 và báo cáo rõ các giải pháp xử lý.

Thủ tướng Chính phủ cũng yêu cầu phải dự kiến phương án và lộ trình thanh toán các khoản nợ đọng XDCB tính đến hết ngày 31/12/2014 trong Kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2016 - 2020 theo từng nguồn vốn và các nguyên tắc, tiêu chí phân bổ vốn đầu tư công; không sử dụng nguồn vốn ngân sách trung ương để thanh toán các khoản nợ đọng XDCB nguồn cân đối ngân sách địa phương và các dự án không có trong kế hoạch; triển khai thực hiện đồng bộ các giải pháp để thực hiện phương án và lộ trình thanh toán nợ đọng XDCB, bảo đảm nguyên tắc ưu tiên bố trí vốn thanh toán nợ đọng XDCB trước khi bố trí vốn cho các dự án khởi công mới.

Trong Chỉ thị này, Thủ tướng Chính phủ cũng yêu cầu các bộ, ngành, địa phương kiểm soát chặt chẽ việc lập, thẩm định, phê duyệt chủ trương đầu tư và quyết định đầu tư các dự án đầu tư công. Các ngành, các cấp chịu trách nhiệm kiểm soát chặt chẽ phạm vi, quy mô của từng dự án đầu tư theo đúng mục tiêu, lĩnh vực, chương trình đã được phê duyệt; thực hiện nghiêm các quy định về thẩm định nguồn vốn và khả năng cân đối vốn; tuyệt đối không được phê duyệt chủ trương đầu tư và quyết định đầu tư nếu không xác định rõ được nguồn vốn và khả năng cân đối vốn. 

Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo, bố trí vốn kế hoạch tập trung cho các dự án bảo đảm thời gian hoàn thành và tiến độ thực hiện dự án; không cho phép doanh nghiệp tự bỏ vốn chuẩn bị đầu tư, thi công dự án khi chưa được bố trí vốn, làm phát sinh nợ đọng XDCB; tăng cường công tác giám sát, thanh tra, kiểm tra việc lập, thẩm định, phê duyệt chủ trương đầu tư, quyết định đầu tư, điều chỉnh quyết định đầu tư và thực hiện các dự án đầu tư công.