Theo ông Daniel I. Gordon, Phó Trưởng khoa Nghiên cứu Luật Mua sắm công thuộc Đại học George Washington (Mỹ), về phương diện lý thuyết, việc phân cấp trong hoạt động mua sắm công có ưu điểm là “người sử dụng” có thể tự quản lý việc mua sắm, nghĩa là có quyền quyết định mua cái gì, khi nào và có nên chi trả thêm để có được hàng hóa, dịch vụ chất lượng cao hơn hay không, có giảm lãng phí và tăng hiệu quả của việc mua sắm hay không. Tuy nhiên, trên thực tế, sẽ khó đạt được sự nhất quán giữa các “thực thể” là cơ quan mua sắm chính phủ vì bộ máy hành chính công bao gồm nhiều cấp khác nhau. Ông Daniel I. Gordon cho rằng, các cơ quan mua sắm khác nhau sẽ tạo ra những quy định và tập quán khác nhau, vì thế sẽ dẫn đến sự thiếu hiệu quả cho các nhà cung cấp hàng hóa và dịch vụ. 

 

 

Qua thực tế đấu thầu mua thuốc và vật tư y tế tại địa phương, ông Trần Văn Thành, Giám đốc Sở Y tế Quảng Trị cũng cho biết, cùng một tên thuốc generic có nhiều nhà sản xuất và có nhiều giá bán buôn kê khai khác nhau. Giá thuốc kê khai chênh lệch tùy theo nguồn gốc nguyên liệu và kỹ thuật, công nghệ sản xuất thuốc đó. Trên thực tế, giữa giá bán buôn tối đa kê khai tại Cục Quản lý dược thuộc Bộ Y tế và giá dự thầu cũng chênh lệch đáng kể. 

 

Ông Daniel I. Gordon cho rằng, một nhược điểm dễ nhận thấy khi thực hiện phân cấp mua sắm công là sự thiếu minh bạch và đồng bộ, làm tăng nguy cơ thiếu hiệu quả và tham nhũng. Mà mua sắm công chính là sử dụng các nguồn quỹ của nhà nước, nên chúng ta cần phải lo lắng và đề phòng về nguy cơ tham nhũng cũng như lãng phí và việc lạm dụng đấu thầu. “Vì vậy, khi đã thực hiện mua sắm công thì cần phải thúc đẩy áp dụng nhiều quy tắc hơn, ít khả năng tự quyết hơn, ít có thương lượng và cũng cần minh bạch hơn, đồng thời cơ chế giám sát cũng phải chặt chẽ hơn” – ông Daniel I. Gordon nhấn mạnh.

 

Dù vẫn còn những hạn chế khi thực hiện mua sắm công trong thực tế, song ông Daniel I. Gordon vẫn đánh giá cao những ưu điểm vượt trội của việc mua sắm công tập trung khi cho rằng, cơ chế này sẽ mạng lại hiệu quả cao hơn. Khi để một cơ quan duy nhất nắm quyền đấu thầu, giá mua sắm sẽ thấp hơn nhờ tập hợp được nhiều gói thầu lại với nhau. Cách làm này cũng sẽ giúp giảm nhu cầu, chi phí tập huấn cho nguồn nhân lực tham gia công tác đấu thầu. 

 

Ông Lê Văn Tăng, Cục trưởng Cục Quản lý đấu thầu thuộc Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho rằng, 2 ưu điểm nổi bật của phương thức mua sắm tập trung là tiết kiệm được thời gian và chi phí trong mua sắm công. Thông qua một đơn vị đầu mối để tổ chức đấu thầu rộng rãi nhằm mua sắm tập trung một lượng lớn hàng hóa, dịch vụ cần mua sắm tương tự ở nhiều cơ quan khác nhau sẽ tiết kiệm đáng kể thời gian, nhân lực so với việc phải thực hiện đấu thầu riêng lẻ. Đơn vị được giao nhiệm vụ thực hiện mua sắm tập trung sẽ trực tiếp ký hợp đồng với nhà thầu được lựa chọn hoặc sẽ ký thỏa thuận khung với nhà thầu đó. Và khi cơ quan nào có nhu cầu mua sắm thì chỉ cần dựa vào thỏa thuận khung đã ký giữa nhà thầu được lựa chọn với đơn vị mua sắm tập trung để trực tiếp ký hợp đồng với nhà thầu. Điều này sẽ tiết kiệm được thời gian cho việc tổ chức lựa chọn nhà thầu cung cấp hàng hóa, dịch vụ của các đơn vị có nhu cầu mua sắm. 

 

Bên cạnh đó, theo ông Lê Văn Tăng, mua sắm công tập trung sẽ tập hợp được số lượng lớn nhu cầu về hàng hóa, dịch vụ, mà khi mua hàng với số lượng lớn thì theo quy luật của thị trường, tất nhiên giá hàng hóa, dịch vụ sẽ rẻ hơn. Việc thực hiện mua sắm công tập trung cũng sẽ tạo ra mặt bằng chung về giá cả, hạn chế được tình trạng cùng một mặt hàng nhưng mỗi nơi đề ra một giá, thậm chí là cách biệt nhau rất xa. Khi thực hiện mua sắm tập trung với khối lượng lớn hàng hóa, dịch vụ thì chắc chắc sẽ thu hút được nhiều nhà thầu tham gia, như vậy, giá các loại hàng hóa, dịch vụ sẽ cạnh tranh hơn (nhà thầu sẽ đưa ra giá thấp hơn vì cung cấp được khối lượng hàng hóa, dịch vụ lớn hơn), do đó sẽ tiết kiệm được chi phí cho việc mua sắm, giúp tiết kiệm ngân sách nhà nước.   

 

Đứng ở góc độ quốc tế, ông Daniel I. Gordon cũng đưa ra các mô hình mua sắm công tập trung như: cơ quan đóng vai trò đầu mối mua sắm có thể tiến hành mua sắm thực và dự trữ hàng hóa đến khi cần; cơ quan này cũng có thể đóng vai trò như văn phòng ký kết hợp đồng cho các cơ quan khác. Đối với các phương án dành cho hợp đồng khung, ông Daniel I. Gordon khuyến nghị, cơ quan mua sắm tập trung ở Trung ương có thể trao các hợp đồng khung và đặt đơn hàng cho các cơ quan khác hoặc cơ quan ở Trung ương có thể trao các hợp đồng khung nhưng sẽ để cho các cơ quan sử dụng cạnh tranh và trao đơn hàng của chính họ cho nhà thầu được lựa chọn. 

 

Thực tiễn công tác đấu thầu ở Việt Nam những năm qua cho thấy, việc phân cấp tổ chức đấu thầu bộc lộ rất nhiều vấn đề, thiếu sót do trình độ, năng lực và tính chuyên nghiệp ở các chủ đầu tư/bên mời thầu ở địa phương, nhất là ở cấp xã rất hạn chế. Báo cáo về công tác đấu thầu những năm qua, nhiều địa phương đã tự nhận xét, có những chủ đầu tư/bên mời thầu trong nhiều năm chỉ thực hiện 1 lần mời thầu nên khả năng nắm bắt các quy định của pháp luật về đấu thầu rất yếu kém, không có kinh nghiệm tổ chức lựa chọn nhà thầu nên toàn bộ phần công việc này đều phó mặc cho phía đơn vị tư vấn, vì thế đã để xảy ra nhiều sai sót, vi phạm pháp luật trong công tác này, gây lãng phí ngân sách nhà nước. 

 

Để có thể đào tạo, tập huấn một lượng lớn những cán bộ địa phương tham gia vào công tác đấu thầu, rõ ràng cần phải có một quá trình lâu dài, tốn kém. Trong bối cảnh đó, việc đẩy mạnh đấu thầu tập trung sẽ là giải pháp ưu việt để giảm bớt các thủ tục hành chính trong đấu thầu, tăng cường tính chuyên nghiệp cho hoạt động này vì chắc chắc nguồn nhân lực làm công tác đấu thầu ở các đơn vị mua sắm tập trung sẽ được đào tạo bài bản, nắm vững hệ thống pháp luật về đấu thầu hơn so với đội ngũ nhỏ lẻ, yếu về chuyên môn, hạn chế về kinh nghiệm tại địa phương, nhất là ở các vùng sâu, vùng xa. Như vậy, mua sắm công tập trung không chỉ giúp giảm được thời gian, chi phí, nhân lực cho quốc gia, mà còn tạo ra một quy trình lựa chọn nhà thầu nhất quán, chuyên nghiệp, việc đánh giá hồ sơ dự thầu và lựa chọn nhà thầu chắc chắn sẽ chính xác và hiệu quả hơn.